‘Mensen denken met hun gevoel’
‘Shared decision making’ wordt steeds belangrijker in de zorg. Artsen bepalen samen met de patiënt et behandeltraject. Alleen heeft shared decision making bijwerkingen, stelt neurowetenschapper Victor Lamme. Mensen denken meer met hun gevoel dan met hun verstand. Daarom moeten zorgverleners bij ingrijpende keuzes duidelijk de leiding nemen. Daarbij is het handig dat ze weten hoe gevoel werkt, om daarop te kunnen inspelen.
Victor Lamme is neurowetenschapper van het VUmc en gaf onlangs een switch masterclass aan verpleegkundigen van de afdeling gastro-enterologie van het Meander Medisch Centrum in Amersfoort. De masterclass is bedoeld voor zorgprofessionals die patiënten met een chronische aandoening begeleiden bij ingrijpende veranderingen, zoals de overstap van het ene naar het andere geneesmiddel.
Het is lastig om patiënten goed te sturen, zeker als ze al jarenlang kampen met dezelfde aandoening en gewend zijn aan vaste behandelpatronen. Dat komt volgens neurowetenschapper Victor Lamme doordat zowel het gedrag als de gedachten - van patiënten én artsen - zich maar lastig laten sturen. De neurowetenschapper is auteur van het boek ‘De Vrije Wil bestaat niet’. Dat gaat over wie er écht de baas is in het brein. Daarnaast doet hij onderzoek naar waarom mensen bepaalde beslissingen nemen en welke rol gevoel daarbij speelt.
Brein als emotieweegschaal
’’Bij shared decision making zoek je als zorgverlener samen naar de optimale behandelkeuze voor een patiënt,’’ stelt Lamme. Alleen ga je er als zorgprofessional daarbij wel vanuit dat de patiënt in staat is om verstandige, goede keuzes te maken en dat hij dit doet uit vrije wil. Plus dat hij die keuzes vervolgens omzet in goed gedrag.
Probleem is alleen dat mensen helemaal niet zo’n vrije wil hebben en het maken van rationele keuzes dus eigenlijk heel lastig is. ’’Wanneer mensen belangrijke keuzes maken, ga je ervan uit dat ze hun verstand gebruiken. Het is echter vooral het gevoel dat telt.’’
Dagelijks keuzes maken over leven en dood
Lamme vervolgt dat dit zeker bij keuzes over leven en dood die in de gezondheidszorg elke dag worden gemaakt, het geval is. Om de verpleegkundigen te laten ervaren dat dit zo is, stelt Lamme hen voor pittige dilemma’s. Ze moeten zich bijvoorbeeld voorstellen dat ze meerdere levens kunnen redden door één man van een viaduct te gooien en zo een aanstormende trein te stoppen. Of door een keuze te maken tussen één en vijf doden door een wissel op het spoor te verzetten.
De verpleegkundigen zetten allemaal liever een wissel om dan dat ze een man duwen van het viaduct te duwen. Terwijl het effect feitelijk hetzelfde is. ’’Het speelt dus ook mee hoe je keuzes framet,’’ legt Lamme zijn toehoorders uit. Hij vertelt vervolgens dat alleen mensen met een hersenbeschadiging aan hun ‘mediale prefrontale cortex’ in staat zijn om superrationele keuzes te maken. ’’Dat hersendeel is een emotieweegschaal. Jouw keuzes worden bepaald door de waarden die jouw brein aan alles geeft.’’
Emotie wint het altijd
En dat is nou precies de reden waarom een bepaalde groep hoogopgeleide ouders zijn kinderen niet wil laten vaccineren. Ze hebben verhalen gehoord over autisme en andere ernstige bijwerkingen door vaccineren en hun emotieweegschaal zegt vervolgens hardnekkig dat ze dit niet moeten doen. Ook al doet het RIVM nog zo zijn best om met cijfers en feiten te komen waaruit blijkt dat vaccinaties veilig zijn. ’’Emotie wint het áltijd van de ratio.’’
De Amsterdamse neurowetenschapper geeft de verpleegkundigen inzage in de drie belangrijkste emotionele drijfveren van mensen - waar marketeers gretig gebruik van maken: kuddegedrag, angst en korte termijnbehoeftes. ’’Kuddegedrag of elkaar nadoen is de basis van onze cultuur,’’ legt Victor Lamme uit. ’’Dat is een mooi, evolutionair gegeven waardoor we van alles kunnen doorgeven aan de volgende generaties. Alleen zijn er ook negatieve kanten. Onderzoek leert dat er altijd een zelfmoordpiekje ontstaat wanneer een bekend iemand zelf zijn leven beëindigt.’’
’’Kuddegedrag of elkaar nadoen is de basis van onze cultuur,’’
Keuzes omzetten in gedrag
Daarmee komt hij aan bij een volgend aspect dat shared decision making kan maken of breken: het vermogen van mensen om goede keuzes om te zetten in goed gedrag. Ook daarin laten mensen zich lastig sturen.
Uit experimenten blijkt keer op keer dat wat mensen zeggen dat ze gaan doen, niet zoveel zegt over wat ze daadwerkelijk gaan doen. Hun hersenen hebben vaak allang een besluit genomen, voordat mensen dat écht zelf beseffen. ’’Bekend gedrag is makkelijk te voorspellen, maar onverwacht gedrag dat je ook ziet bij mensen die beginnen aan een nieuwe behandeling niet.’’
Weer een ander aspect dat belangrijk is bij het keuzeproces tijdens een behandeltraject is vertrouwen. ’’Eigenlijk is vertrouwen een simpel idee,’’ stelt Lamme. ’’Er moet een win-winsituatie bestaan tussen arts en patiënt. Beiden moeten het gevoel hebben dat ze er beter van worden. Het helpt om verwachtingen te scheppen en patiënten te vertellen wat ze met een behandeling kunnen winnen. Een patiënt heeft immers maar een doel en dat is beter worden.’’
‘Speel in op drijfveren’
Vertrouwen bij patiënten wordt echter makkelijk geschonden wanneer je hen overlaadt met cijfertjes en informatie. ’’Té transparant zijn is nooit goed. Krijgt een patiënt echt meer vertrouwen in een ziekenhuis als je hem het jaarlijkse sterftecijfer verteld?’’ Mensen te veel zelf laten nadenken, kan verkeerd uitpakken, vervolgt hij. ’’Vertel liever ‘de behandeling heeft de volgende uitwerking en deze bijwerkingen.’’
Maar wat moet je verder dan wel doen als zorgprofessional volgens Lamme. Hij somt een aantal tips op.’’ Laat angst, kuddegedrag of vooroordelen een optimale keuze niet in de weg zitten. Wees alert op de eigen vooroordelen en schakel desnoods de hulp in van een derde paar ogen. Of knip een keuzeproces in stappen en creëer een soort stemwijzer, om emoties zo een juist gewicht te geven.’’
Natuurlijk is het goed om de belangen van patiënten mee te wegen bij een behandelkeuze, resumeert hij tot slot. ’’Maar jij bent als zorgverlener de expert. Stel je daarom ook zo op en schroom niet om op emoties in te spelen zodat op die manier de juiste keuze wordt gemaakt. En zeg bijvoorbeeld niet ‘uit cijfers blijkt dat’, maar zeg liever ‘ik heb veel mensen gehad bij wie het werkte’. Wat is er mis mee dat je iemand de goede kant opduwt met hulp van emotie in plaats dat je meegaat in zijn irrationele keuzes? Leer zijn drijfveren kennen en speel daar op in.’’
Bronnen
- Interview met Victor Lamme.
-
Preventie
‘Maak patiënt bewust van risico op trombose’
Trombose is de meest voorkomende én vaak de best te voorkomen doodsoorzaak bij kankerpatiënten die chemotherapie ondergaan. Veel kankerpatiënten weten echter niet dat ze risico lopen op trombose en ook artsen en verpleegkundigen zijn niet altijd even alert op symptomen. Daar moet verandering in komen vinden Britse onderzoekers.
-
Groeien, niet groeien en hoe alles werkt
Kinderen groeien, de een sneller dan de ander. Groeisnelheid hangt van diverse factoren af. Voeding, omgevingsfactoren en de culturele afkomst van ouders bepalen hoe groot een kind wordt en hoe hard hij groeit. Ook groeihormoon speelt een rol. Als dit te weinig wordt aangemaakt, kan dit leiden tot verstoorde groei. Een tekort kan ook bij volwassenen tot problemen leiden.
-
‘Ik hoop dat ik onderzoek kan doen dat van betekenis is voor mensen’
Merel Damen was stomverbaasd en blij verrast toen ze hoorde dat ze de winnares is van de Jong Talent Pfizer Prijs voor Life Sciences voor de beste afstudeerscriptie van een jonge, veelbelovende onderzoeker. Merel kreeg de award voor onderzoek naar een transportsysteem in bacteriën dat mogelijk een rol speelt bij ziekten zoals tbc, darminfecties en maagzweren. ’’Ik hoopte dat ik kans zou maken. Maar dat ik echt zou winnen? Dat had ik niet verwacht.’’
